آیا BMI پیش‌بینی کننده‌ی دقیق سلامتی است؟

25 مهر 1402

شاخص توده‌ی بدنی (BMI) ابزار استاندارد ارزیابی سلامتی در بیشتر مراکز مراقبت از سلامت است.

اگرچه طی دهه‌ها این ابزار به عنوان ابزار اصلی سنجش سلامت براساس سایز بدن استفاده شده است، اما به دلیل ساده‌سازی بیش از حد در معنا و مفهوم واقعی سلامتی، در سطح گسترده مورد انتقاد قرار گرفته است.

در واقع، بسیاری معتقد هستند که BMI در عصر حاضر دیگر کارایی ندارد و نباید در مراکز پزشکی و بهداشتی استفاده شود.

در این مقاله هر آنچه باید در مورد BMI، تاریخچه‌ی آن، دقت و درستی آن برای سلامتی و ابزارهای جایگزین‌ها بدانید به شما می‌گوییم.

BMI چیست؟

BMI شاخص توده‌ی بدنی است و در سال 1832 توسط ریاضیدان بلژیکی به نام لامبرت آدولف جکز کوتله ابداع شد.

او مقیاس BMI را ابداع کرد تا بتواند به سرعت میزان اضافه وزن و چاقی را در جمعیت مورد نظر ارزیابی کند تا به دولت‌ها کمک کند بدانند منابع مالی و بهداشتی را باید به کدام بخش از جامعه اختصاص بدهند.

جالب توجه است که کوتله اظهار کرد BMI برای مطالعه روی افراد به صورت جداگانه مفید نیست بلکه تصویری کلی از سلامت عمومی جمعیتی معین ارائه می‌دهد. با این حال، از این ابزار در سطح وسیع برای ارزیابی سلامت افراد استفاده می‌شود.

مقیاس BMI بر مبنای فرمول ریاضی است که با تقسیم وزن (به کیلوگرم) بر مجذور قد (به متر)، تعیین می‌کند آیا فرد وزن سالمی دارد یا خیر.

 وزن (کیلوگرم) / قد به توان 2 (متر) =BMI

همچنین می‌توان BMI را با تقسیم وزن (به پوند) بر مجذور قد (به اینچ) و ضرب آن در 703 محاسبه کرد:

 703×(وزن (پوند) / قد به توان 2 (اینچ))

همچنین می‌توانید از محاسبه‌گرهای BMI آنلاین، مانند National Institutes of Health استفاده کنید.

وقتی BMI محاسبه شد، سپس با مقیاس BMI مقایسه می‌شود تا مشخص شود آیا در محدوده‌ی وزن نرمال قرار می‌گیرید یا خیر:

دامنه‌ی BMI دسته‌بندی میزان خطری که سلامتی را تهدید می‌کند

کمتر از 18.5 کمبود وزن بالا

24.9- 18.5 وزن نرمال کم

29.9- 25.0 اضافه وزن کم تا متوسط

34.9- 30.0 چاقی سطح 1 (نسبتاً چاق) بالا

39.9- 35.0 چاقی سطح 2 (شدیداً چاق) خیلی بالا

40 یا بیشتر چاقی سطح 3 (فوق‌العاده چاق) فوق‌العاده بالا

 براساس این محاسبه اگر در محدوده‌ی وزن نرمال قرار نگیرید، متخصص سلامت ممکن است پیشنهاد تغییر در سبک زندگی و وزن را بدهد.

بعضی از کشورها از این مقیاس BMI برای بهتر نشان دادن قد و وزن جمعیت کشور استفاده می‌کنند. برای مثال، مردان و زنان آسیایی در مقایسه با غیرآسیایی‌ها، با داشتن BMI پایین بیشتر در معرض خطر بیماری قلبی هستند.

اگرچه این موضوع می‌تواند تصویری کلی از سلامت فرد براساس وزن او به متخصص سلامت بدهد، سایر عوامل مانند سن، جنسیت، نژاد، ژنتیک، توده چربی، توده عضلانی و تراکم استخوان را درنظر نمی‌گیرد.

خلاصه: شاخص توده‌ی بدنی (BMI) محاسباتی است که چربی بدن افراد را با استفاده از قد و وزن آنها ارزیابی می‌کند. BMI در سطح 24.9- 18.5 وزن نرمال با خطر پایین برای سلامتی در نظر گرفته می‌شود، در حالی که محدوده‌ی بالاتر یا پایین‌تر از این بیانگر خطر بالا برای سلامتی است.

آیا BMI پیش‌بینی‌کننده‌ی دقیق سلامتی است؟

علیرغم نگرانی‌ها مبنی بر اینکه BMI سالم بودن یا نبودن فرد را به درستی نشان نمی‌دهد، بیشتر مطالعات نشان می‌دهند که خطر ابتلا به بیماری مزمن و مرگ زودهنگام با BMI کمتر از 18.5 (کمبود وزن) یا 30.0 یا بالاتر (چاقی) افزایش می‌یابد.

برای مثال، یک تحقیق گذشته‌نگر در سال 2017 روی 103218 مرگ پس از دوره‌ی پیگیری 30 ساله نشان داد افرادی که BMI 30.0 یا بالاتر (چاقی) داشتند 2.7-1.5 برابر بیشتر در معرض خطر مرگ بودند.

پژوهشی دیگر روی 16868 نفر نشان داد افرادی که در محدوده‌ی «چاقی» در دسته‌بندی مقیاس BMI قرار داشتند، در مقایسه با افراد در دسته‌بندی «نرمال»، 20% افزایش خطر مرگ ناشی از دلایل مختلف و بیماری قلبی نشان دادند.

محققان همچنین متوجه شدند افرادی که در دسته‌بندی «کمبود وزن» و دسته‌ی «شدیداً چاق» یا «فوق‌العاده چاق» قرار داشتند، به طور متوسط به ترتیب 6.7 سال و 3.7 سال زودتر از افرادی که در دسته‌بندی «نرمال» بودند، فوت کردند.

تحقیقات دیگر نشان داده‌اند که BMI بالاتر از 30.0 به طور قابل توجهی خطر مشکلات مزمن سلامت مانند دیابت نوع 2، بیماری قلبی، مشکلات تنفسی، بیماری کلیوی، بیماری کبد چرب غیرالکلی و مشکلات تحرک را افزایش می‌دهد.

افزون بر این، کاهش 10-5 درصدی در BMI فرد با نرخ کاهش سندرم متابولیک، بیماری قلبی و دیابت نوع 2 مرتبط است.

براساس بسیاری از تحقیقات که افزایش خطر بیماری مزمن را در میان افراد چاق نشان می‌دهند، بسیاری از متخصصان سلامت می‌توانند از BMI به عنوان تصویری کلی از میزان خطری که سلامتی فرد را تهدید می‌کند استفاده کنند. با این وجود، نباید BMI تنها ابزار تشخیصی مورد استفاده باشد.

خلاصه: اگرچه BMI به دلیل ساده‌سازی بیش از حدِ مفهوم سلامت در سطح وسیع مورد انتقاد قرار گرفته است، بیشتر تحقیقات بر قابلیت آن در ارزیابی خطر ابتلای فرد به بیماری مزمن، به خصوص خطر مرگ زودهنگام و سندرم متابولیک صحه می‌گذارند.

محدودیت‌های BMI

علیرغم اینکه تحقیقات، BMI پایین (زیر 18.5) و بالا (30 یا بیشتر) را با خطرات سلامت مرتبط می‌دانند، کاربرد این ابزار چندین عیب دارد.

سایر عوامل موثر در سلامتی را مدنظر قرار نمی‌دهد

BMI فقط در رابطه با این سوال که «آیا فرد وزن نرمالی دارد؟» پاسخ بله یا خیر می‌دهد، بدون اینکه سن، جنسیت، ژنتیک، سبک زندگی، سوابق پزشکی یا سایر عوامل را مدنظر قرار دهد.

صرفاً اتکا به BMI باعث نادیده گرفتن سایر مقیاس‌های مهم سلامتی مانند کلسترول، قند خون، ضربان قلب، فشار خون و سطوح التهاب می‌شود و ارزیابی سلامت واقعی فرد، درست و دقیق نخواهد بود.

افزون بر این، علیرغم ساختار متفاوت بدن زن و مرد -مردان توده‌ی عضلانی بیشتر و توده‌ی چربی کمتری نسبت به زنان دارند- BMI از محاسبات یکسان برای هر دو گروه استفاده می‌کند.

همچنین، با بالا رفتن سن، توده‌ی چربی بدن به طور طبیعی افزایش می‌یابد و توده‌ی عضلانی تحلیل می‌رود. مطالعات بیشماری نشان داده است که BMI بالاتر از 29.9-23.0 در افراد میانسال می‌تواند در مقابل مرگ زودهنگام و بیماری عامل محافظتی باشد.

در نهایت، استفاده از BMI به تنهایی برای تعیین سلامت فرد، سایر جوانب سلامتی از جمله سلامت روانی و عوامل پیچیده‌ی جامعه‌شناسی مانند درآمد، دسترسی به غذاهای دارای ارزش غذایی و استطاعت خرید، دانش و مهارت استفاده از غذای سالم و محیط زندگی را نادیده می‌گیرد.

تفاوتی در نوع وزن قائل نیست

اگرچه 1 پوند یا کیلوگرم عضله مساوی با 1 پوند یا کیلوگرم چربی است، عضله تراکم بیشتری دارد و فضای کمتری اشغال می‌کند. در نتیجه، فردی که لاغر است اما توده‌ی عضلانی بالایی دارد ممکن است روی مقیاس سنگین‌تر قرار گیرد.

برای مثال، یک فرد 200 پوندی (97 کیلوگرم) با 5 فوت و 9 اینچ قد (175 سانتیمتر)، BMI 29.5 دارد که در دسته‌بندی «اضافه وزن» قرار می‌گیرد.

با این وجود، دو نفر با قد و وزن یکسان ممکن است ظاهری کاملاً متفاوت داشته باشند. یکی ممکن است بدن‌ساز باشد با توده‌ی عضلانی بالا، در حالی که دیگری توده‌ی چربی بیشتری دارد.

اگر فقط BMI را مدنظر قرار دهیم، ممکن است فردی را با وجود توده‌ی چربی کم به اشتباه در دسته‌ی «اضافه وزن» یا «چاق» قرار دهیم. بنابراین، علاوه بر وزن درنظر گرفتن توده‌ی عضلانی، چربی و استخوان فرد نیز مهم است.

نوع توزیع چربی را درنظر نمی‌گیرد

اگرچه BMI بالا با مشکلات سلامتی در ارتباط است، اما نوع توزیع چربی بدن اهمیت زیادی در این زمینه دارد.

کسانی که ذخیره‌ی چربی بیشتری در ناحیه‌ی شکم دارند، با نام چاقی سیبی شکل شناخته می‌شوند، در مقایسه با کسانی که ذخیره‌ی چربی‌‌شان در باسن، پهلو و ران است و چاقی گلابی شکل نامیده می‌شود، بیشتر در معرض خطر بیماری مزمن هستند.

برای مثال، در بررسی 27 تحقیق که شامل داده‌هایی از بیش از 2.5 میلیون نفر بود، محققان دریافتند افراد با چاقی سیبی شکل به طور قابل توجهی بیشتر در معرض خطر مرگ ناشی از عوامل مختلف بودند، در حالی که افراد با چاقی گلابی شکل کمتر در معرض خطر بودند.

در واقع، محققان بیان کردند که BMI محل ذخیره چربی در بدن را مدنظر قرار نمی‌دهد که می‌تواند فرد را به اشتباه در دسته‌بندی وزن ناسالم یا در معرض ابتلا به بیماری قرار دهد.

منجر به تعصب وزنی (نگرش منفی به وزن و سایز) می‌شود

از متخصصان پزشکی انتظار می‌رود عادلانه و منصفانه قضاوت کنند، بدین معنا که نتیجه‌ی BMI را بگیرند و بیمار خود را به عنوان انسانی منحصربه‌فرد در نظر بگیرند.

با این وجود، برخی متخصصان سلامت برای ارزیابی سلامت فرد صرفاً از BMI استفاده می‌کنند و توصیه‌های پزشکی ارائه می‌دهند، که ممکن است منجر به تعصب وزنی و درمان نادرست شود.

افرادی که BMI بالاتری دارند اغلب گزارش می‌دهند که دکترشان صرفاً روی BMI متمرکز می‌شود، حتی اگر به دلیل مشکلی کاملاً بی‌ارتباط با چاقی به دکتر مراجعه کرده باشند. اغلب، مشکلات پزشکی جدی نادیده گرفته می‌شود یا به اشتباه در قالب مشکلات مرتبط با وزن دیده می‌شوند.

در واقع، مطالعات نشان داده است که هر چه BMI فرد بالاتر باشد، کمتر برای معاینات مرتب مراجعه می‌کند زیرا از قضاوت شدن می‌ترسد، به متخصص سلامت بدگمان است یا تجربیات منفی قبلی دارد. این موضوع می‌تواند به تشخیص، درمان و مراقبت دیرهنگام منجر شود.

برای تمام گروه‌های جمعیتی مناسب نیست

بااینکه BMI کاربرد گسترده‌ای در میان بزرگسالان دارد، اما سلامت گروه‌های نژادی و قومیتی خاص را به درستی بازتاب نمی‌دهد.

برای مثال، مطالعات بیشماری نشان داده است افراد نژاد آسیایی در مقایسه با سفیدپوستان، در نقطه برش BMI پایین‌تر، بیشتر در معرض خطر بیماری مزمن هستند.

در واقع، سازمان بهداشت جهانی یک نمونه راهنمای BMI آسیایی ایجاد کرد که نقطه برش جایگزین BMI را فراهم می‌آورد:

دامنه‌ی BMI دسته‌بندی

کمتر از 18.5 کیلوگرم/ متر کمبود وزن

22.9- 18.5 کیلوگرم /متر وزن نرمال

23.0-24.9 کیلوگرم/ متر اضافه وزن

25.0 کیلوگرم/ متر یا بیشتر چاقی

مطالعات بسیاری نشان داده است این نقطه برش جایگزین، خطرات سلامت را در میان گروه‌های جمعیت آسیایی بهتر مشخص می‌کند. با این حال، برای مقایسه‌ی این نقاط برش با آمریکایی آسیایی‌های چندنسلی تحقیقات بیشتری لازم است.

همچنین، سیاهپوستان ممکن است با وجود توده‌ی چربی کم و توده‌ی عضلانی بیشتر به اشتباه در دسته‌بندی «اضافه وزن» قرار بگیرند. این موضوع بیانگر آن است که در مقایسه با سایر نژادها، خطر بیماری در این گروه از افراد به ویژه در زنان سیاهپوست در نقطه برش بالاتر BMI رخ می‌دهد.

در واقع، تحقیقی در سال 2011 نشان داد که زنان سیاهپوست در نقطه برش 3.0 کیلوگرم/ متر از نظر سلامت متابولیک سالمتر از افراد غیر سیاهپوست قلمداد می‌شدند که مفید بودن BMI برای تمام گروه‌های نژادی و قومیتی را بیش از پیش زیرسوال می‌برد.

در نهایت، اتکای صرف بر BMI موجب نادیده گرفتن اهمیت فرهنگی سایز بدن در گروه‌های متفاوت می‌شود. در برخی فرهنگ‌ها، توده‌ی چربی بیشتر سالمتر و مطلوب‌تر قلمداد می‌شود. متخصصان سلامت باید مفهوم سلامتی برای هر فرد را مدنظر داشته باشند.

با توجه به اینکه تصمیمات مهم در مورد سلامتی مانند اعمال جراحی و مداخلات کاهش وزن، بر مبنای BMI و وزن هستند، مهم است تمام متخصصان سلامت فراتر از BMI را درنظر بگیرند تا مطمئن شوند توصیه‌های مناسب و درست برای بیمار دارند.

خلاصه: BMI صرفاً قد و وزن فرد را به عنوان مقیاسی برای سلامت درنظر می‌گیرد. سن، جنسیت، نژاد، ساختار بدن، سوابق پزشکی و سایر عوامل بر وزن و وضعیت سلامتی فرد تاثیر می‌گذارد.

جایگزین‌های بهتر

BMI علیرغم محدودیت‌های زیادی که دارد، هنوز در جایگاه ابزار ارزیابی اصلی به کار می‌رود زیرا استفاده از آن راحت، مقرون‌به صرفه و در تمام مراکز مراقبت از سلامت قابل دسترسی است.

با این وجود، جایگزین‌های خوبی برای BMI وجود دارد که ممکن است پیش‌بینی‌کننده‌های بهتری برای سلامت فرد باشند. اگرچه هر کدام از آنها نیز مزیت‌ها و معایب خودشان را دارند.

دور کمر

تعریف

دور کمر بزرگ – بزرگتر از 35 اینچ (85 سانتیمتر) در زنان یا 40 اینچ (101.6 سانتیمتر) در مردان- بیانگر چربی بدنی بالا در ناحیه‌ی شکم است که با خطر بالای ابتلا به بیماری مزمن مرتبط است.

مزیت‌ها

اندازه‌گیری آن آسان است و فقط به یک متر نیاز دارید.

معایب

انواع شکل بدن (مثلاً چاقی سیبی شکل در مقابل چاقی گلابی شکل) و ساختار بدنی (مثلاً توده‌ی عضلانی و استخوان) مدنظر قرار نمی‌گیرد.

نسبت کمر به باسن

تعریف

نسبت بالا (بیشتر از 0.80 در زنان یا بیشتر از 0.95 در مردان) بیانگر ذخیره‌ی چربی بالا در ناحیه‌ی شکم است و با خطر بالای بیماری قلبی و مزمن ارتباط دارد.

نسبت پایین (کمتر یا مساوی 0.80 در زنان یا کمتر یا مساوی 0.95 در مردان) بیانگر ذخیره‌ی چربی بالا در باسن است که با سلامت بیشتر مرتبط است.

مزیت‌ها

اندازه‌گیری آن آسان است و فقط به یک متر و ماشین‌حساب نیاز دارید.

معایب

انواع شکل بدنی (برای مثل چاقی سیبی شکل در مقابل گلابی شکل) و ساختار بدن (برای مثال توده‌ی عضلانی و استخوان) را مدنظر قرار نمی‌دهد.

درصد چربی بدن

تعریف

درصد چربی بدن میزان نسبی چربی‌ای است که فرد در بدنش دارد.

مزیت‌ها

میان توده‌ی چربی و توده‌ی غیرچربی تمایز قائل است و نسبت به BMI ننشانگر دقیق‌تری از خطرات سلامت است.

معایب

ابزارهای اندازه‌گیری راحت (مانند اندازه‌گیری چین‌خوردگی پوست، تجزیه و تحلیل امپدانس بیوالکتریکی و مقیاس‌های خانگی) با خطر بالای اشتباه همراه هستند.

ابزارهای دقیق‌تر (مانند جذب‌سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه، وزن‌کشی هیدرواستاتیک، پلتی‌سموگرافی جابجایی هوا) گران قیمت هستند و در دسترس همگان نیست.

آزمایشات آزمایشگاهی

تعریف

آزمایشات آزمایشگاهی ارزیابی خون و علائم حیاتی است که می‌توانند نشانگر خطر بیماری مزمن باشند (مثل فشار خون، ضربان قلب، کلسترول، سطح گلوکز خون، التهاب).

مزیت‌ها

این آزمایشات بررسی دقیق‌تری از سلامت متابولیک فرد ارائه می‌دهد و فقط بر چربی بدن برای اندازه‌گیری سلامت اتکا ندارد.

معایب

بیشتر مواقع یک آزمایش تنها برای تشخیص یا نشان دادن وجود خطر کافی نیست.

صرفنظر از اینکه چه ابزاری برای ارزیابی استفاده شود، مهم است متخصص مراقبت از سلامت صرفاً به یک آزمایش اتکا نکند. برای مثال، متخصص سلامت ممکن شاخص توده‌ی بدنی و دور کمر فرد را اندازه بگیرد و اگر مورد مهمی دیده شده، آزمایش خون هم تجویز کند.

برای تعیین سلامتی افراد مهم است با هر بیمار از نظر جسمی، روانی، عاطفی و روحی در جایگاه انسانی منحصربه فرد برخورد شود.

خلاصه: می‌توان از سایر ابزارهای ارزیابی بدن به جای BMI استفاده کرد، از جمله دور کمر، درصد چربی بدن و آزمایش خون که هر کدام مزیت‌ها و معایب خودشان را دارند.

جمع بندی

شاخص توده‌ی بدنی یک ابزار بسیار چالش‌برانگیز برای ارزیابی سلامتی است و جهت تخمین چربی بدن و خطرات سلامتی طراحی شده است.

تحقیقات به طور معمول با افزایش BMI فراتر از محدوده‌ی نرمال، خطر بیشتر برای ابتلا به بیماری مزمن را نشان می‌دهد. افزون بر این، BMI پایین (زیر 18.5) نیز با مشکلات سلامتی مرتبط است.

همانطور که گفته شد، BMI سایر جوانب سلامتی از جمله سن، جنسیت، توده‌ی چربی، توده‌ی عضلانی، نژاد و سوابق پزشکی را نادیده می‌گیرد. افزون بر این، معلوم شده است که استفاده از آن به عنوان تنها نشانگر سلامتی، موجب افزایش تعصب وزنی و بی‌عدالتی در ارائه‌ی خدمات سلامت می‌شود.

گرچه BMI می‌تواند در شروع ارزیابی مفید باشد، نباید تنها ابزار سنجش سلامت قلمداد شود.